نقد و بررسی کتاب اسباب النزول واحدی نیشابوری

تحقیق پیش رو با عنوان «نقد و برّرسی کتاب اسباب النّزول واحدی نیشابوری» با هدف اینکه موقعیّت علمی این کتاب که به عنوان مشهورترین اثر در اسباب نزول آیات قرآن کریم مطرح است، در حوزه علوم قرآنی و تفسیر مشخّص شود و نیز با بررسی سلسله اسناد و متون روایات آن، صحیح و ناصحیح بودن آنها آشکار گردد. هر کدام از این دو بخش یعنی سلسله سند روایات و متن آنها دربردارنده مطالب و مباحث مخصوص به خود هستند و پرداختن به آنها نیز با هدف مشخّص کردن روایات ضعیف و جعلی صورت گرفته است که در بخش سند روایات برخی از راویانی را که از نظر رجالی مورد جرح قرار گرفته اند و به نقل روایت از آنان پرداخته شده است معرفی شده و از این جهت به انواع روایات ضعیف اشاره می شود. در بخش متن روایات نیز برخی از روایاتی را که با موازین عقلی و نقلی سازگاری ندارند و در مواردی با شرایع و احکام دینی مخالف اند مورد بررسی قرار می گیرند و با هدف بیان جعلی بودن این دسته از روایات مطرح می شوند و روایاتی را که در دیگر منابع در ذیل آیات مربوط به آنها وجود دارد نقل می گردد که از جمله آنها روایاتی است که در منابع شیعه نقل شده اند و واحدی نیشابوری به این امر اهتمام نورزیده است. با در نظر گرفتن این اهداف و نیل به آنها راهی به جز مطالعه آثار و منابع حدیثی، تفسیری و رجالی علمای فریقین وجود ندارد و روش مطالعه کتابخانه ای و پژوهش مباحث و مطالب مذکور در لابه لای منابع مورد نیاز، روش اتّخاذ شده در این زمینه است که پاسخگوی ابهامات و سوالات بوجود آمده درباره روایات منقول در کتاب «اسباب النّزول» واحدی می باشد که هم درباره سلسله سند روایات و هم درباره متن آنها مطالب و مفاهیمی که توجیه لازم را به همراه داشته باشند از این منابع استخراج گردیده است. نتایجی را که این پژوهش به دست می دهد این است که آنگونه که کتاب واحدی به عنوان یک اثر مشهور در علم اسباب نزول مطرح شده است، نمی تواند به عنوان صحیح ترین اثر معرفی شود و در این باب نیز نمی تواند به عنوان تنها منبع و مرجع تلقّی شود، لذا در این مورد یا باید کتابی با روایات صحیح حاصل از تحقیق و تفحّص همه جانبه پدید آید تا مورد استفاده طالبان آن قرار بگیرد و یا اینکه اثر مذکور مورد تنقیح و ترمیم هم از نظر سند و هم از نظر متن قرار بگیرد تا بهره مندی از آن همراه با صحّت و اطمینان باشد. مطلب دیگر در این زمینه اینکه روایات دیگری در سبب نزول آیات قرآن کریم، چه آن آیاتی که واحدی ذکر کرده و چه آیاتی که وی نیاورده است، وجود دارد که هم در منابع اهل سنّت و هم در منابع شیعه نقل شده اند، امّا واحدی از نقل آنها خود داری کرده است، در حالی که صحیح بودن بسیاری از این دسته روایات کاملاً روشن و با موازین عقلی و نقلی هماهنگ هستند. کلید واژه: سبب نزول، روایت، واحدی نیشابوری.